मंगेश पाडगावकर यांची एक कविता आहे:
‘प्रेम म्हणजे प्रेम म्हणजे प्रेम असतं | तुमचं आणि आमचं अगदी सेम असतं.||
त्याच चालीवर गावोगावच्या अमेरिकेतील मराठी मंडळाबद्दल म्हणायचं तर मराठी मंडळ म्हणजे मराठी मंडळ म्हणजे मंडळ असतं. .. या गावचं की त्या गावाचं अगदी सेम असतं…. म्हणजे मराठी लोक, मराठी मंडळाची गावातली सुरवात, मंडळ लहान असताना बायकांनी स्वयंसेवक गिरी करून केलेले मंडळाच्या कार्यक्रमाच्या वेळेचे भोजन, आणि पुरुषांनी घरच्या गराजमध्ये खपून रंगवलेले नाटकाचे पडदे, आणि आता नव्या दमाच्या मराठी लोकांनी चालविलेली मंडळाची हाय टेक गादी. म्हणजे संकेतस्थळे, ई दिवाळी अंक, आणि सभागृहे भाड्याने घेऊन केलेले भव्य दिव्य रंगमंचावरचे पोशाखातले “कोंबडी पळाली” वगैरे नाच, गणपतीची संगणकीय म्हणजे कॉप्युटर आरती… गावोगावी तेच. आणि आता मंडळ हाय टेक झाले तरी गावोगावी तेच पारंपारिक मराठी रुसवे फुगवे, मराठी बाणे, कोथिंबीरीच्या काड्यांचे हिशेब आणि वर्गणीदार कसे वाढणार याच्या चिंता.
मराठी माणसे मोठ्या प्रमाणात अमेरिकेत येऊ लागली साधारण १९७० च्या सुमारास. म्हणजे मराठी माणसांचा आणि मंडळांचा हा प्रवाह जवळ जवळ ५० वर्षांचा.
उत्तर अमेरिकेत चाललेला मराठी माणसांचा प्रवाह ४० वर्षापूर्वी बृहन महाराष्ट्र मंडळा पर्यंत येऊन पोहोचला आणि पहाता पहाता १७ -१८ अधिवेशनेही झाली… अधिवेशन म्हणजे अधिवेशन म्हणजे अधिवेशन असतं | मागच्या वेळेचं आणि पुढच्या वेळच अगदी सेम असतं. || म्हणजे गाणी, नाटकं, लावणीच्या संगीत बाऱ्या, शिवाजी महाराज की जय च्या आरोळ्या, गणपतीची आरती,ताशे वाजंत्री ढोलांचे आवाज, भारतातून रंगीबेरंगी कपडे आणि दागिने घेऊन आलेले दालन उघडून बसलेले दुकानदार, इकडे तिकडे धावणाऱ्या पारदर्शक साडीतल्या विमुक्त पाठ्दर्शक मैत्रिणी, तीन दिवस तीन त्रिकाळ पेशवाई, कोल्हापुरी, मालवणी जेवणाचे घमघमाट, पुरणपोळी आणि मुख्य म्हणजे साबुदाण्याची खिचडी!
“यंदा बृहन्महाराष्ट्र मंडळाचे अधिवेशन आहे” … अशी प्रस्तावना जेवणाच्या टेबलावर केली जाते, आणि गरम गरम जेवण गार होईपर्यंत गरमागरम चर्चा चालू रहाते.’ या वादात मराठी विषयक अनेक विषय येतात !
मराठी भाषेतील पहिला शब्द’ याबद्दल ‘गुगल’चं काही का मत असेना; मुळात मराठी भाषा निर्माण झाली तेव्हाचा पहिला शब्द होता चर्चा आणि दुसरा होता वाद! ( संवाद , परिसंवाद हे शब्द संस्कृत बरंका !) या वादात मराठी विषयक अनेक विषय येतात पण प्रारंभ होतो, “ आपण यंदा अधिवेशनाला जायचे का नाही?” या मुद्द्याने.
“जाऊ या ना. कार्यक्रम काय मस्त असतात !”
“ काहीतरीच काय, मागच्या अधिवेशनात तो शेवटचा कार्यक्रम किती भिकार होता!”
“गाणी किती सुंदर म्हणतात!”
“ मग त्यासाठी तिथे कशाला जायला पाहिजे ? इथं घरात “अलेक्सा अमेझॉन” ला सांगितलं की तीसुद्धा लता मंगेशकर ची गाणी म्हणते!”
“ तिन्ही त्रिकाळ मस्त जेवण चापायला मिळतं !”
“ मस्त काय, त्या तमक्या अधिवेशनात पुरणपोळीवर तूप सुध्दा नाही मिळालं !”
“ आपली मित्र मंडळी नाही का भेटत ?”
“ भेटतात कसली , नुसतीच धावताना दिसतात!”
अशी वादावादी वाढतच जाते. कारण एक शिवाजीमहाराज सोडले तर मराठी माणसात कोणाबद्दल आणि कशाबद्दल एकवाक्यता नसते म्हणे. ( नवराबायकोच्या बहुमतात पास होणारे दुसरे कदाचित ‘पु.ल.’ असावेत असा अंदाज आहे.)
आमच्याही घरी अशाच ‘सेम’ चर्चा करताना लक्षात आले की अमेरिकेतल्या मराठी माणसांचा गेल्या 40 -५० वर्षाचा आढावा घेऊन कोणी त्यावर पुस्तक लिहिलेले नाही. तसे पुस्तक लिहिणे हे ऐतिहासिक दृष्टिकोनातूनही आवश्यक आहे. म्हणून मी आणि माझ्या नवऱ्याने (अशोक सप्रे) एकमताने ‘अमेरिकन मराठी: जन , मन, अधिवेशन’ हे पुस्तकच लिहिलं आणि ते अभ्यासू ,जिज्ञासू आणि अज्ञासू ( म्हणजे अभ्यासू ,जिज्ञासू असा आव आणणारे) अशा सर्व मराठी लोकाना अर्पण कराव, असं ठरवल.( हे पुस्तक ग्रंथाली प्रकाशनाने २०१५च्या मराठी अधिवेशनात प्रकाशित केले,याची सर्वसूनी नोंद घ्यावी.)
त्या पन्नास वर्षान्ब्द्द्ल काय सांगता येईल ? असा विचार आम्ही पुस्तकासाठी सुरु केला आणि लक्षात आले की जे मराठी अमेरिकेत आले आणि रमले ते विविध काळात विविध कारणांमुळे आले. त्या प्रत्येक मराठी माणसाची एक गोष्ट आहे. त्यामुळे या मराठी माणसाचा एक प्रातिनिधिक आढावा, ती एक प्रातिनिधिक गोष्ट; स्थलांतरितांची नव्या भूमीत रुजण्याची कहाणी या पुस्तकात सांगायला हवी. आपले तेव्हाचे काही अनुभव अगदी ‘सेम’ होते. आताच्या नव्या मराठी लोकांना कदाचित नवलाईचे वाटावे असे. उदा: “अय्या, तुम्ही अमेरिकेत आलात तेव्हा तुमचे केस लांब होते नि तुम्ही दोन वेण्या घालून कुंकू लावून कामावर जात होतात ? “ किंवा “ म्हणजे तेव्हा भारतीय ग्रोसरी स्टो अ र तुमच्या गावात नव्हते ? कोथिंबीर मिळत नव्हती हे खरं की काय ?” तेव्हा या इतिहासजमा गोष्टींची मनोरंजक कहाणी म्हणजे ‘अमेरिकन मन’ हा भाग आमच्या आमच्या पुस्तकात घालायचे ठरले. विसाव्या शतकाच्या सत्तरीत महाराष्ट्रातल्या गावागावातले चुळबुळते सरदेसाई ‘पर’देसाई होऊन अमे रिकेतल्या गावोगावी येऊ लागले त्या एकाची गोष्ट या पुस्तकात आहे.
त्यानंतर अमेरिकेतील मराठी सामाजिक प्रवाहाला अनेक वळणे लागली. जगण्यासाठी लागणारा अमेरिकन यंत्रणेचा सामाजिक टेकू होता पण त्याबरोबर मराठीपणा चा मानसिक टेकू हवा होतां ! त्यासाठी सुरु झाली मराठी मंडळे…. त्यातून सुरु झाले मराठी शाळा, ते उत्तर रंग सारखे अनेक उपक्रम .
त्याचा आलेख हा पुस्तकाचा गाभा म्हणून अमेरिकन मराठी जन हा भाग आम्ही शब्दांकित केला.
मराठी समाजाला जसे नवे प्रवाह येऊन मिळाले. तसे अमेरिकेतही बदल झाले. आता तर आपण सारे विश्वात्मकतेच्या लाटेवर स्वार झालो आहोत. गेल्या पन्नास वर्षातील बदलती अमेरिका अनुभवताना आम्ही मराठी समाजाचे अनेक बदलते प्रवाह जवळून पाहिले. अनेकवेळा त्यात झेप घेतली. खळाळतेचा थरार अनुभवला. काही मराठी मंडळांचे जन्मसोहोळे, बृहन्महाराष्ट्र मंडळाचा उगम, मराठी अधिवेशने आणि वृत्त, उत्तर रंग सारखे अन्य उपक्रम; या सर्वात आमचा प्रथमपासून सक्रीय सहभाग आहे. तसेच काही उपक्रमांचे आम्ही जवळचे साक्षीदार आहोत. आपलं, यश आणि आपल्या आकांक्षा बरोबरीने अनुभवाव्या…कलाकृतींचा आनंद एकत्रित पणे घ्यावा.. सुचलेल्या कल्पना एकमेकांना सांगाव्यात..आपल्या अडचणी एकमेकांशी बोलाव्यात..काही उपाय संघटितपणे शोधावेत.. नव्या मैत्राचे सूर जुळावेत.. या साठी आहे हा बृहन्महाराष्ट्र मंडळाचा मंच ! आजच्या परिभाषेत “नेट्वर्किंग हब”! कल्पना जागरण (Brain storming),माहिती प्रसारण (Reach out),सेवा मदत (Help),प्रेरणा (Motivation),नव्या कल्पनांचे स्वागत वेगळ्या वाटेने जाणाऱ्या लोकांचे आणि संस्थांचे स्वागत या सर्वांसाठी असलेले हे व्यासपीठ !!
यामुळे महाराष्ट्राबाहेरचा मराठी समाज म्हणून आपल्याला एक आत्मस्वरूप ( आयडेण्टीटी), आत्मभान आणि अस्मिता मिळाली. त्यातून अनुबंध ( नेटवर्क) निर्माण झाले.
आपली स्वप्ने साकार करण्याचं सामर्थ्य या अनुबंधात आहे हे उमजलेल्या काही मराठी लोकांनी
- महाराष्ट्रातील सामाजिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रात आणि मराठी भाषा, साहित्यात आपले योगदान ( काँत्रिब्यूशन्) केले.
- काही मराठी लोकांनी अमेरिकेतील मराठी समाजासाठी श्रम घेतले आणि घेत आहेत.
- तर काही अमेरिकन समाजासाठी आपले योगदान करत आहेत.
या तीन चाकी रथाची गती आपल्याला व्यक्ती आणि समाज म्हणून प्रगतीपथावर नेत आहे.
१९७०च्या सुमाराला आलेल्या मराठी लोकांनी पायवाट निर्माण केली, तसे त्यानंतरच्या आलेल्या पिढ्यांचे मराठी त्यावाटेवरून पुढे जात महामार्ग निर्माण करीत आहेत. आणि करतील अशी अपेक्षा आहे. मराठी शाळा, युवकांचे उपक्रम, मराठी अधिवेशने, मराठी महाजाल वाणी म्हणजे इंटर नेट रेडीयो, मराठी नियतकालिके, मराठी पुस्तके, मराठी संगीत आणि नाट्यविषयक उपक्रम, मराठी व्यावसायिकांचे मंच, आणि समाजसेवा संस्था अशी अनेक क्षेत्रे आहेत. .
आता मराठी मंडळांचे आणि बृहन्महाराष्ट्रमन्डळाचे जन्म सोहाळे साजरे करणारी आमची पिढी आयुष्याच्या उत्तरार्धाचा विचार करू लागली आहे; नव्हे उंबरठ्यावर येऊन उभी आहे. त्या पाठोपाठ आलेले आता पन्नाशीत आणि चाळीशीतील असलेले मराठी ..( कदाचित त्यातच आमच्या मुलांची दुसरी पिढीही असेल.) आमच्या वाटचालीकडे पहात आहेत. स्थलांतर करून अमेरिकेत आलेल्या सर्वच देशातल्या लोकाना आयुष्याच्या पूर्वकाळाचा तसा उत्तर काळाचाही वेगळा विचार करावा लागतो तेव्हा आपण आपले उत्तर आयुष्य सुखा समाधानात कसे घालवू शकू याचे मार्गदर्शनासाठी लागणाऱ्या; आचार विचारांची व माहितीची देवाण-घेवाण करण्यासाठी उभा केलेला रंगमंच म्हणजे उत्तररंग आणि उत्तर रंग परिषदां. आयुष्याच्या उत्तर रंगात आपला वेळ आणि श्रम देऊन अमेरिकेत आणि भारतात कोणकोणते सामाजिक उपक्रम करता येतील याचा विचारही अशा परिषदेत केला जात असतो… हा आता पर्यंतचा आपला प्रवास.
या प्रवासाचा आलेख साकारताना आपली मराठी अधिवेशने हे मानबिंदू ठळकपणे जाणवतात.
तेव्हा त्या अधिवेशनाचा एक स्वतंत्र भाग या पुस्तकासाठी शब्दबध्द करण्याचे ठरवले.
या पुस्तकाची तयारी जवळ जवळ दोन वर्षे सुरु होती. त्यासाठी आणि त्या निमित्ताने आम्ही गावोगावच्या अनेक मराठी लोकांशी गपा मारल्या. काही मुलाखती घेतल्या. एकता आणि बृह्न्म्हाराष्ट्रवृत्ताचे जुने अंक संदर्भासाठी चाळले. अधिवेश्नाना आलेले कलाकार कोण, पाहुणे कोण, बोधवाक्ये काय होती, भाषणे कशी झाली आणि ती कोणी केली, कोणत्या विषयांवर चर्चा रंगल्या, त्यांचे पुढे काय झाले, किती स्वयंसेवक होते, लोकांचे अभिप्राय काय होते, स्वयंसेवकांना काय अडचणी आल्या, त्या त्यांनी कशा निभावल्या, भोजने कशी झाली रुसवे फुगवे, कोणी केले , पैशांचे गणित काय होते, अधिवेशनाचे शोध बोध काय काय होते, अनेक बाजू , अनेक रूपे आणि अनेक अभिप्राय, या सर्व माहिती आणि विश्लेषणे यांचा एवढा मोठा साठा झाला की त्यातून काय आणि किती निवडावे असा पेच पडावा. प्रत्येक अधिवेशनावर एक कादंबरी लिहिता येईल. अधिवेश्नांवरील चटकदार लेख वाचकाना निश्चितच गुंतवून ठेवतील.
हे पुस्तक लिहिताना माहितीचे झरे अनेक होतेच. पण मी आणि अशोक यांची महत्त्वाची गुंतवणूक मराठी समाजात आहे. डेट्रोईट मराठी मंडळाचा पहिला कार्यक्रम ते उत्तर रंग,हा प्रवास अशोकचा. मी बृहन महाराष्ट्र वृत्ताची संपादक ही एक लहानशी जबाबदारी 30 वर्षापूर्वी अंगावर घेतली आणि पहाता पहाता मी मराठी सामाजात कशी गुंतून गेले याचा आढावा घेताना लक्षात आले की त्यावरच एक लेख लिहिता येईल. वृत्त हे प्रभावी समाज संवादाचे माध्यम आहे तेव्हा त्यातून सामाजिक जाणीवाची ओळख मराठी लोकाना करून द्यावी म्हणून मी लेख लिहण्यास सुरवात केली. महाराष्ट्र फौंडेशनच्या कामात कार्यकारिणीच्या सर्व पदांवर काम आणि वितरण समितीचे अध्यक्ष म्हणून काम केले. त्या निमित्ते महाराष्ट्रातील अनेक संस्थांशी नातेबंध निर्माण झाले. ग्राम विकसन कामातून ‘खेडे दत्तक योजना’चे स्वप्न मराठी समाजापुढे उभे करण्याचे प्रयत्न केले. आणि त्यातून महाराष्ट्रातील चार खेड्यांचा विकास गेली पंचवीस वर्षे चालू आहे. ( अशी पनास गावे दत्तक घेतली जावीत आणि ‘’एक मराठी मंडळ एक गाव” हे माझे स्वप्न साकार व्हावे!) वृत्ताची संपादक म्हणून बृहन महाराष्ट्र मंडळाच्या कार्यकारिणीवर सुरु झालेले काम सल्लागार समितीच्या अध्यक्षपदाच्या जबाबदारीतून मुक्त झाल्यावरही चालूच आहे. त्यामुळे प्रत्येक अधिवेशनातला सहभाग म्हटले तर अपरिहार्य ठरला. तो बरेच वेळा ‘पडेल ते काम आणि घडेल ती सेवा ’ असला तरी अधिवेशनांच्या यशात काही ना काही दान टाकून गेल्याचे समाधान मिळाले. अशा प्रकारे वेळ, श्रम आणि पैसे खर्च करून अनेक उपक्रमात पायाभूत सहभाग असल्यामुळे मराठी समाजाची पालखी खांद्यांवर घेताना आलेल्या अनेक अनुभवांचा साठा माझ्या अनुभवाच्या शिदोरीत आहे. तो अस्सलपणा आणि कामानिमित्ताने वेळोवेळी केलेल्या विचार मंथनातून निघालेले नवनीत चाखण्याचा आनंद वाचकाला मिळेल ही खात्री वाटली , आणि म्हणून जन मन अधिवेशन हे पुस्तक आम्हीच लिहिले पाहिजे, ते एक प्रकरे कर्तव्यच आहे, असे वाटले. पंधरा अधिवेशनातील अनेक विभागात काम केलेले अनेक स्वयंसेवक, अधिवेशनाचे सूत्रधार, मंडळांचे अध्यक्ष अशा अनेकांनी मनमोकळ्या गप्पा मारल्या आणि आमच्या यां पुस्तकाच्या कामाला मनभरून दाद दिली.
या पुस्तकाची अर्पणपत्रिका लिहिताना जाणवल की गेल्या ५० वर्षात उत्तर अमेरिकेत झेप घेऊन आलेल्या हजारो मराठी स्वयंसेवकानी आपले धन, लाखो क्षण नव्हे तर लाखो तास देऊन आपले मराठीपण जपण्यासाठी ‘तन मन धन पूर्वक’ केलेले प्रयत्न कौतुकास्पद आहेत. केवळ मराठी मंडळे नव्हे तर प्रत्येक मराठी माणसाला अभिमान वाटावा असे काही उपक्रमही आपण सर्वानी केले! या सर्वानी उत्तर अमेरिकेत मराठी संस्कृतीची सेवा केली. विविध प्रकारे जोपासना केली आणि अजूनही करत आहेत. त्यानी उत्तर अमेरिकेतील मराठी संस्कृतीत तर योगदान केलेच. पण महाराष्ट्रासाठी आणि अमेरिकेसाठीही ही केले. त्या सर्व मराठी जनाना मन:पूर्वक प्रणाम केला पाहिजे.
पुस्तक तयार झाले, त्याला प्रस्तावना लिहिण्यासाठी कोण हा प्रश्नच पडू नये असे अधिकारी म्हणजे अविनाश धर्माधिकारी! इतिहासाचे विद्यार्थी, समाजाचा बारकाईने अभ्यास करणारे विद्वान अभ्यासक, जन्मसिद्ध कार्यकर्ते, अमेरिकेतील मराठी जवळून पाहिलेले अस्सल मराठी कवी आणि लेखक! त्यांच्या प्रस्तावनेमुळे पुस्तकाला तात्विक अधिष्ठान मिळाले.
या पुस्तकात ऐतिहासिक आलेख आहे तसा या समाजाचा भविष्यदर्शी वेधही घ्यावा असे वाटले.
आता पुढील झेप कोणती असेल ? बाबा आमटे यांच्या या कवितेतील पुढील ओळीत सांगितलेली……
झेपावणाऱ्या पंखाना क्षितिजे नसतात
त्याना फक्त झेपेच्या कवेत घेणारे आकाश असते
सृजनशील साहसाना सीमा नसतात
त्याना फक्त मातीच्या स्पर्शाची अट असते !
. मातीला ,संस्कृतीलां स्पर्श करीत घेतलेली प्रगतीची झेप! कारण मातीचा स्पर्शधागा तुटला तर खुल्या आकाशातलं मुक्त विहरणं हे भरकटू शकतं.
- म्हणूनच आपली मूळ अस्मिता न विसरता तिच्याबद्दल कमीपणा, न्यूनगंड न बाळगता ती व्यापक कशी करावी, आपल्या मुलांच्या पिढीला कशी द्यावी याचा विचार आणि कृती आपल्या सृजनशील साह्सांत कशी संक्रमित करावी हे आपल्यापुढील आव्हान आणि आवाहन आहे
- आपल्या मराठीपणाचा रास्त अभिमान आपल्या भारतीय ‘स्व’मध्ये विस्तारित करण्याचं आणखी एक आव्हान आणि आवाहन आहे. आपण अन्य भारतीयांशी हस्तांदोलन करून काही उपक्रम करू शकू का? या प्रश्नांच्या उत्तरात त्यांची दिशा आहे.
- त्यापलीकडे आहे आपली आणखी विस्तारलेली अमेरिकन अस्मिता! आम्ही भारतीय अमेरिकन म्हणजे कोण? आम्हाला अमेरिकेत पाठवण्याची आमच्या देशानं सक्ती केली नव्हती. त्यामुळे विस्थापित नव्हे. आम्हाला कोणी गुलाम म्हणून बांधून नाही आणलं म्हणून सन्मानित, जगातील दोन मोठय़ा प्रजासत्ताक देशांत राहण्याचं भाग्य लाभलेले, दोन्ही देशांत सुस्थापित असे आम्ही भारतीय अमेरिकन! अकरा सप्टेंबरला भुईसपाट होणाऱ्या वर्ल्ड ट्रेड सेंटरने घायाळ होणारे आणि मुंबईत ताज हॉटेलवरील दहशतवाद्यांचा हल्ला पाहताना झोप उडालेले. दोन्ही देशांतील अशा अनेक अभागी घटनांचे खोल पडसाद अनुभवणारे आम्ही भारतीय अमेरिकन आहोत. आपण अमेरिकन संस्कृतीशी समरस होण्यासाठी आणखी कसे प्रयत्न करणार आहोत ? असे अनेक प्रश्न ही झेप घेताना स्वत:ला विचारले पाहिजेत असे वाटते.
या सर्वाची सांगड कशी घालता येईल ? या पुस्तकाच्या प्रस्तावनेसाठी विचारविनिमय करताना श्री. अविनाश धर्माधिकारी यांनी पुष्कळ काही सुचवले, ते प्रस्तावनेत लिहिले आणि आम्हालाही काही सुचले. उदाहरणार्थ :
- महाराष्ट्रातल्या शिक्षणसंस्थांशी जगभराच्या मराठी माणसाला जोडण्याचा उपक्रम:
जगभर गेलेला मराठी माणूस तिथल्या शिक्षणसंस्थांतील उत्तमोत्तम गोष्टी भारतात कशा नेता येतील याचा विचार करून काही उपक्रम करू शकेल. . आपल्या जीवनानुभवातून विस्तारलेली आपली ताकद महाराष्ट्रातील , भारतातील मनांच्या मशागतीला वापरता येईल.
- .तंत्रज्ञान आणि आर्थिक गुंतवणूक: मराठी माणसांनी जगभर आपापल्या क्षेत्रात तज्ज्ञता मिळवली आहे. त्याचा उपयोग भारताला करून देता येईल. आपल्याकडे असलेल्या आर्थिक भांडवलातून भारताच्या विकासाला, रोजगारनिर्मितीला हातभार लागू शकेल. लहान सहान प्रमाणात असे प्रकल्प होतात. पण आपल्यात मोठी झेप घेण्याची कुवत आहे.
अमेरिकन मराठी जन मन अधिवेशन या आमच्या ऐतहासिक पुस्तकाची प्रस्तावना लिहिताना श्री.अविनाश धर्माधिकारी यांनी काही महत्त्वाचे मुद्दे या भविष्यातील झेपेच्या संदर्भात मांडले आहेत.
त्यांच्या मते, आज जगभर मराठी आहेत तरीही महाराष्ट्रात (भारतात) काही पॉझिटिव्ह – विधायक गोष्टींना चालना देण्याएवढा ‘क्रिटिकल मास’ आता अमेरिकेतल्या मराठी माणसांपाशी तयार झालेला आहे.
चांगले बदल घडवण्यासाठी, त्याकरता जाणीव-जागृती आणि चांगल्या अर्थानं ‘दबाव’ आणण्यासाठी या ‘क्रिटिकल मास’चा उपयोग होऊ शकतो, व्हायला हवा. त्याच वेळी भारताची बाजू अमेरिकेत आणि जगासमोर सुद्धा मांडायला, अमेरिकेच्या कायदेकानूंच्या चौकटीत भारतासाठी ‘लॉबिंग’ करायला या ‘क्रिटिकल मास’चा उपयोग होऊ शकतो – झाला पाहिजे. मला वाटतं की जगभरच्या – अमेरिकेतल्या मराठी (मूळ भारतीय) माणसाच्या कामाची पुढची दिशा अशी ‘दुहेरी – दुधारी’ असायला हवी – भारतातल्या चांगल्या बदलांसाठीचा एक जागतिक दबावगट आणि भारताची बाजू जगासमोर – अमेरिकेसमोर योग्य पद्धतीनं मांडणारा संघटित समूह.
याबरोबरच श्री. धर्माधिकारी आणखी स्वप्न आपल्यासमोर मांडले आहे. ते म्हणतात, की “बदलत्या जागतिक परिस्थितीच्या दबावामुळे एखाद्या देशात घडणार्‍या बदलांना पत्रकार थॉमस फ्रीडमाननं ‘ग्लोब्युलेशन’ – (Globulation )- Revolution under global pressure – असा शब्द वापरलाय. भारतात असं ‘ग्लोब्युलेशन’ घडवण्यात अनिवासी भारतीयांचा (मराठी माणसाचा) वाटा, सहभाग, असू शकतो – असला पाहिजे.
BMM अधिवेशनं हा आधार धरून अशा उपक्रमांच्या योजना आकाराला याव्यात अशी एक अपेक्षा मी नोंदवून ठेवतो.”
जगात कुठेही राहिलो तरी. आता जगात कुठेही असलो तरी मराठी-महाराष्ट्र-भारताच्या भल्यासाठी काम करता येतं ही भूमिका असेल तर असे अनेक प्रकल्प, उपक्रम व्यक्ती आणि मराठी समाजाच्या पातळीवर सुचतील , करता येतील. संमेलनातील साबुदाणा खिचडी आणि पुरणपोळ्या यांच्या पलीकडे जाऊन आपली मराठी समाज म्हणून एकवटलेली ताकद आजमावून पहाणे आणि तनमन धन पूर्वक ध्यास गतीचा घेऊन श्रमाचा मंत्र म्हणत साहसाला सिध्द व्हावे. सृजनशील साह्साना सीमा नसतात, त्यांना मातीच्या स्पर्शाची अट असते तशी आपले पंख पसरवण्याची इच्छा आणि अटही लागते ! विद्या हर्डीकर सप्रे , कॅलिफोर्निया